Een klein juwelenkistje, gemaakt van Goudenregen en Noord-Europees Essen: een Jewelry Box.
Visualisatie van persoonlijkheden
In 2023 werd mij gevraagd om een klein houten kistje te ontwerpen als persoonlijk cadeau binnen een hecht mensenpaar. Het moest plaats bieden aan een normaal formaat horloge, maar zou ook de exclusieve uitstraling moeten hebben voor verlovingsringen.
In overleg werd besloten om de beide karakters te symboliseren met verschillende houtsoorten die in hun nerfvorm elkaar spiegelden, maar ook opzochten en vermengden. Uit de diverse opties werd een jewelry box gekozen met een bol, uitgehold deksel, uitgevoerd in Goudenregen (hij) en Noord Europees Essen (zij). Het nerfpatroon van beide houtsoorten is zowel in het deksel als aan de zijkanten gespiegeld uitgevoerd. De “vermenging” is zichtbaar gemaakt door vanuit beide houtkleuren, cq. karakters “bellen” te laten zweven in elkaars ruimte. De bellen, vervaardigd op de draaibank als houten pennen passen zich zoveel mogelijk aan op de aanwezige nerfrichting. De bellen, die ook een beetje op “planeten” lijken. lopen van het deksel in twee banen door over de hoeken van het kistje. De scharnieren en het dekselknopje van de jewelry box zijn contrasterend met de directe omgeving uitgevoerd en tonen ook hun nerfstructuur. Scharnierplaatsing is “apart” doordat het kantelpunt niet tussen deksel en kistje ligt, maar achteronder het kistje, waardoor de jewelry box zwierig open zwaait. De afmetingen zijn: 10 x 8 x 8 (LxBxH) cm.
Passen Meten en Inbrengen
Om het kistje te maken heb ik een blokje Goudenregenhout en een blokje Noord-Europees Essenhout bij elkaar gezocht. Gelet op wat ik met de nerfstructuur wil doen, bleken alleen deze twee blokjes aan mijn eisen te voldoen. Prachtig hout maar “net genoeg”… Er moest dus heel zorgvuldig gekozen worden hoe de diverse onderdelen uit de blokjes gezaagd zouden worden, aangezien er onvoldoende was om iets opnieuw te maken. Het blok Goudenregenhout is op zichzelf wel groot genoeg, maar bevat diverse scheuren die eerst gelijmd moesten worden en alleen kopshout kon gebruikt worden, gelet op de gewenste nerfstructuur. Het NE-Essen was nauwelijks voldoende. Ik had wel veel ander Essenhout, maar dat had niet een nerfstructuur die complementair kon zijn bij de Goudenregen… Passen, meten, uittekenen en dat een paar keer in overleg om de juiste keuzes te maken. Dat vind ik een heel leuk proces overigens.
Goudenregenhout stelt nooit teleur: van de prachtige nerfstructuur met lichte stralen wordt ik altijd weer heel blij. Het zodanig werken dat die structuur ten volle wordt benut en uitkomt in de Jewelry Box is geen sinecure, aangezien het heel snel splintert en in de lengterichting erg zwak kan zijn als het dun is. Het gebogen deksel zou zo een dun hol/bol vlak worden en zou dus eventueel van een versteviging moeten worden voorzien. Mijn idee daarvoor was om een heus (klein) kruisgewelf in de holling van het deksel te lijmen, als dat nodig zou zijn. Om te kijken of dat mogelijk zou zijn heb ik van te voren geëxperimenteerd met een zelfgemaakte geleiderail en geleidewiel (uit oude kastdeur). De dremelfrees zou dan via een hulpconstructie sleufjes in het deksel kunnen maken. Ik heb gekozen voor een constructie met een geleidewiel, omdat je dan de verticale druk op de frees kunt houden bij de freesbeweging. De test ging OK, maar ik hoop het niet nodig te hebben, omdat het ten koste gaat van de uitbeelding aan de binnenkant van het deksel. Het wordt dan “te druk” in de kleine ruimte. De opdracht aan mijzelf was dus om het deksel niet te dun te maken…
Het deksel van de Jewelry Box bestaat uit de twee blokjes contrasterend hout, waarbij er voor gezorgd is, dat de nerfstructuren ongeveer elkaars spiegelbeeld vormen. Als je goed kijkt, dan lijkt het of ze uit elkaar ontstaan en bij elkaar horen als cirkels bij een steentje in het water… Het inbrengen van de houten pennen, ten behoeve van de “bellen” ofwel “planeten” zou van te voren moeten gebeuren, omdat het deksel anders zou kunnen breken. Eerst pennen heel nauwkeurig, op maximaal 0,1 mm speling, draaien op volledige lengte van de dikte van het deksel. Daarna verticaal inbrengen, zodat nadat de vorm in het deksel is gebracht aan de buitenzijde en aan de binnenzijde dezelfde tekening ontstaat ! De uitsteeksels van de pennen zijn voorzichtig afgezaagd. Een voordeel is, dat het deksel zijn volle dikte heeft bij het werken aan de uitholling…
Kistje en deksel: een tweegeheel
De kleurscheiding van het deksel loopt door in het kistje, evenals de bandvormige bellenstroom. In het kistje loopt de scheiding schuin weg, zodat over het geheel er ongeveer evenveel donker Goudenregenhout als licht Essenhout in de jewelry box is verwerkt. Er is bewust geen dominante kleur. Er was net onvoldoende hout om de basisvormen in hun geheel en met de gewenste nerfrichtingen uit te kunnen zagen. De bijgevolg twee “ontbrekende” stukjes zijn daarom later, rekening houdend met de nerfrichting, aangelijmd. De blokjes van deksel en kistje zijn eerst mooi haaks, recht, glad en passend op elkaar gemaakt. Op het laatst moest ik hele dunne goudenregen krullen schaven, tot zelfs 0,02 mm. Op een doorzichtfoto en onder de microscoop (40x) is prachtig de ongeëvenaarde schoonheid van Goudenregenhout te bewonderen.
Voordat alle pennen gedraaid konden worden heb ik eerst het hout geselecteerd voor de bijzondere scharnieren en de dekselknop. De pennen zijn gedraaid op drie diktes: 13, 10 en 6 mm diameter. Aangezien de pennen over de hele lengte van 3.2 cm precies moeten passen om geen “kieren” te zien in het holle/bolle deksel, moest ik ze op een maximale tolerantie van 0,1 mm draaien. Alle pennen zijn eerst getest op dikte in een hulpstuk, alvorens ze op ruime lengte af te zagen. Het patroon van de lichte en donkere bellen is bewust verschillend en past zich gedeeltelijk aan de omliggende nerfstructuur aan om de dynamiek en wederzijdse afstemming van de uitgebeelde karakters weer te geven. De uiteindelijke keuzes hierin waren een mooi vrij creatief proces: teken diverse constellaties op papier en kies op gevoel…
De vorm van de geleiderail voor de optionele kruisgewelven heb ik gebruikt om de dwars- en lengtekromming van het deksel af te leiden. Vervolgens is daarvan een soort puntenveld van te boren dieptepunten opgesteld. Dit puntenveld is onder de kolomboor heel precies in de onderkant van het deksel geboord. Daarmee ontstond een soort referentiepuntvlak voor de verdere uitholling van het deksel. Het uithollen begon met een paar, stapsgewijs steeds dieper ingestelde trajecten van mijn Bosch bovenfrees. Daarna heb ik met een bolle houtrasp op een mechanisch aangedreven flexibele as de eerste grove holle vorm aangebracht. Houten “stootkussens” zijn tijdelijk in het deksel geplakt, om te voorkomen dat de bolfrees per ongeluk de randen zou raken. Vervolgens zijn de binnenhoeken en randen nabewerkt met een klein freesje in de dremel. Later heb ik dit herhaald met zelfgemaakte, passend afgeronde hulpstokjes met schuurlinnen er omheen gevouwen. Uiteindelijk heb ik mijn vingertoppen beurs geschuurd met kleine, krom gebogen, slangvormige rolletjes schuurlinnen. Zo is de gewenste holle vorm in het deksel ontstaan. De schaaldikte is opgemeten met een soort “schaar”. De krommingen van de uitholling van het deksel van de jewelry box zijn gecheckt met de mal, die ook gebruikt is bij het bepalen van de referentie boorgaten. Een minuscuul gaatje is met een even minuscuul splintertje gedicht.
Aan de voorkant van het kistje zijn de bellen doorgezet. Voor montage zijn er tijdelijke ontluchtingsgaatjes geboord: bij het intikken van de bellen kon zo opgehoopt lucht er uit 🙂 . De zijkanten van het kistje is bewust bel-loos gehouden, om de nerfstructuren daar maximaal tot hun recht te laten komen. Midden vooraan zit een soort “sleutelgat” on de vorm van twee concentrische ringen. Het vormt de verbinding van beide kleuren…
Het frezen van twee evenwijdige sleuven aan de achterkant, om de scharnieren in te maken, bleek een lastig karwei. Om deksel en kistje als 1 geheel in te kunnen spannen, moest de buitenvorm exact evenwijdig, haaks en vlak zijn. Ook moesten de delen niet onderling kunnen verschuiven tijdens het frezen, om de sleuven perfect van kistje naar deksel te laten doorlopen ! De freeslineaal moest handmatig en evenwijdig verplaatst worden over de werkbank om de scharniersleuven van 12 mm breed evenwijdig en even diep te kunnen frezen. Ik heb hiervoor referentiepunten op mijn werkbank gemaakt.
Open en dicht: scharnieren en sluiting
Een bijzonder kistje verdient bijzondere scharnieren, dus hier worden het twee verticaal evenwijdig geplaatste “staafjes” die hun draaipunt onderin het kistje hebben. Nadat ik de sleuven daarvoor in kistje en deksel gelijktijdig heb gefreesd, zijn de afrondingen recht afgestoken met een beitel. De sleuven zijn 12 mm breed, aangezien die frees lang genoeg was om de afstand van freeskop via freeswagen en hulpstuk over te brengen op het kistje met deksel. Van zacht hout heb ik twee proefstukjes geschaafd, om te kijken hoe het deksel in de praktijk van het kistje af zou zwaaien. In de gefreesde sleuven heb ik met een passend blokje de donkere freesplekken lichter geschuurd.
Het uitfrezen van het kistje zelf gebeurt ook met de lange frees van 12 mm diameter. Om de grote freesmachine stabiel en gelijkmatig over het kistje te kunnen bewegen heb ik een hulpconstructie gemaakt dat om het kistje wordt geklemd, zodat er een groter draagvlak ontstaat. Het kistje is met schilderstape opgedikt omdat bij een proeffrees vooraf bleek dat de kopieerhuls net het kistje zou raken, waardoor er groeven in de bovenkant zouden komen. De kopieermal is gemaakt aan de hand van de maatvoering van het kistje. De wanddikte wordt 7 mm en de kopieerhuls loopt 2mm om het gewenste gat heen. NB. Wel goed opletten dat de frees goed gecentreerd in de kopieerhuls staat ! Het frezen zelf is in 8 etappes gedaan: steeds wat dieper. Er ontstond zo een 35 mm diepe uitsparing in de jewelry box bij een bodemdikte van 8 mm en een wanddikte van 7 mm. Na het frezen zijn de oneffenheden weggehaald met een brede steekbeitel en stukjes schuurlinnen. Bij het losschroeven van de hulpconstructie bleek een hulpschroef helaas een scherpe afdruk in de voorzijde gemaakt te hebben op de plek waar later de kistsluiting komt.
Even het kistje en de deksel van de jewelry box met de proefscharnieren aan elkaar gezet: het eindresultaat wordt al aardig zichtbaar ! Voordat de scharnieren worden gemaakt, heb ik eerst twee passleuven in elkaars verlengde voor het sluitingsmechanisme uitgestoken. Het mechanisme bestaat uit drie delen: een dekseldeel met een pengat, een kistdeel, ook met een pengat en een blokkeerpennetje. Alle drie de onderdelen worden uitgevoerd in goudenregen hout. Het sluitmechanisme aan de voorzijde krijgt dezelfde “gebogen” vorm als de scharnieren aan de achterzijde, omdat het dan visueel beter in balans is. De Jewelry Box komt op vier hele kleine pootjes te staan, zodat het net lijkt op hij “zweeft”. Er zijn vier kleine bolpootjes gedraaid voor eronder, gekozen is voor alle vier Essen, om de balans terug te brengen aangezien scharnieren en sluitingsmechanisme voor het grootste deel van goudenregen worden gemaakt. De bolpootjes geven de jewelry box een grappig tintje.
Op papier heb ik de draaiing van het deksel en de manier waarop de sluiting kan werken uitgewerkt. Omdat het scharnierpunt achteronder het kistje zit, schuift het deksel eigenlijk een beetje op zijn plaats en moet er aan de boven-achterkant van de jewelry box een kleine ronding worden aangbracht. Het sluitingsmechanisme wordt daarop aangepast: het wordt een verticale pin door 2 schuivende delen op de grens van kistje en deksel. De scharnieren worden zo gemaakt dat, net als in het kistje en de deksel en een spiegelend nerfverloop in het zicht komt. Erg mooi, maar wat het lastig maakt is, dat “gestapelde” nerven de dunne scharnieren zwak maken. De scharnieren zijn met een figuurzaagje voorzichtig uitgezaagd. Ik ga de scharnieren van te voren “stabiliseren” met CA-lijm, althans aan de achterzijde. Om de scharnieren zonder kans op breken in hun “oorvorm” te kunnen krijgen, worden ze op een klein tafeltje in mijn bankschroef aan 3 zijden ondersteund tijdens het vormen met schuurpapier. Voordat de scharnieren gepast konden worden, moesten eerst de dummy vulstukjes uit het deksel gezaagd worden. De scharnieren blijken heel strak te zitten, wat gunstig is, aangezien er makkelijker wat af dan bij kan ! Geopend leunt het deksel op de uitstekende oren van de scharnieren; dit voorkomt tevens dat het kistje achterover kantelt. De scharnierpennen, sluitpen en kleine bolpootjes zijn allemaal gemaakt op de houtdraaibank en hebben een klempassing. De sluitpen heeft een “ringmotief”, verwijzend naar het primaire doel van het kistje. Het boren van de gaten voor de scharnierpennen is bewust gedaan terwijl de scharnieren al in het kistje zitten, om ervoor te zorgen dan ze mooi door-en-door lopen. Mijn grote Huvema kolomboor, voorzien van een instelbare precisie-boorklem bleek hiervoor heel fijn gereedschap. Daarna zijn de draaipunten van de scharnieren mooi afgerond voor een soepele draaiing. Aangezien het deksel verder dan 90 graden achterover kantelt, moesten de scharnieren daarop worden aangepast aan de achterzijde. Alles nog een keer nagelopen en schoon geschuurd is de jewelry box nu klaar voor de finish.
Afwerking en finshing touch
Op basis van een proefstukje is ervoor gekozen om het geheel na te schuren met korrel 600 en dan walnootolie goed te laten intrekken. Direct bij het oliën worden een paar stukjes zichtbaar, waar de houtlijm nog teveel aan de oppervlakte zit. De olie trekt op die plekjes er niet goed in. Dat residu moet voorzichtig worden weggeschrapt en plaatselijk opnieuw worden geolied. De olie laat ik minstens twee dagen uitharden. Eigenlijk betreft het “uitharden” twee processen: drogen en harden. Het drogen gebeurt door het loslaten van water uit de olie aan de buitenlucht en het harden door het binden van zuurstof aan de oppervlakte. Aangezien de olie wordt afgedekt met een shellac polish, is het belangrijk om niet te snel de olie “af te dekken”. De polish wordt in diverse lagen opgebracht, met daartussen ook steeds weer een dag om goed te drogen. Het eindresultaat mag er zijn: een mooie Jewelry box die in je hand past en een unieke luxe uitstraling heeft 🙂 Zie ook pagina met een aparte fotoshoot voor fotos met meer detail.
Peter van Tienhoven
Man, wat een verhaal en wat een prachtig resultaat!